Friedrich Wilhelm Nietzsche urodził się 15 października 1844 roku w Röcken k. Lützen. Był synem luterańskiego pastora Carla Ludwiga Nietzschego i Franziski Nietzsche (z domu Oehler). Sam Friedrich posiadał również polskie korzenie, pochodził ze zniemczonej rodziny Nickich, wiedział o tym i cenił płynącą w jego żyłach polską krew. Niemcy uważają go za swojego wielkiego filozofa, pomimo że on sam będąc Niemcem i pisząc po niemiecku niejednokrotnie wytykał w sposób wyrazisty wady niemieckiej mentalności. Również niemiecką kulturę uważał za upadłą. Przełomowym rokiem w życiu tego wybitnego filozofa okazał się 1867, kiedy to zapoznał się z filozofią Arthura Schopenhauera zawartą w dziele „Świat jako wola i przedstawienie”. W późniejszej twórczości Nietzsche oparł się na schopenhauerowskiej analizie moralności, podejściu do jednostki wybitnej, znaczeniu sztuki w życiu człowieka. W 1869 roku Nietzschemu zaoferowano profesurę nadzwyczajną w katedrze filologii klasycznej uniwersytetu w Bazylei. Jego kariera błyskawicznie nabierała tempa, jednak Nietzsche czuł już, że jego przeznaczeniem jest filozofia. W latach 1880–1882 wyszły kolejno książki: „Wędrowiec i jego cień”, „Jutrzenka” oraz „Wiedza radosna” będące efektem zmagań Nietzschego z problemami nihilizmu, krytyki chrześcijaństwa i koncepcją nadczłowieka jako ich przezwyciężenia. Nietzsche zmarł 25 sierpnia 1900 roku w Weimarze, jego ciało spoczywa obok ojca na cmentarzu w Röcken.
Nietzsche mawiał „Gott ist tot” – Bóg umarł. Uważał on, że współczesny człowiek przestał odczuwać obecność Boga na świecie, w odróżnieniu od ludzi żyjących w starożytności czy średniowieczu. Wtedy to czyny człowieka pociągały za sobą szybką reakcję Boga, należało się Go bać tu i teraz. Natomiast teraz każdy może liczyć na jego miłosierdzie, ba rozważa się nawet czy istnieje piekło. Nietzsche pytał komu potrzebny jest taki Bóg? Dlatego w jego filozofii Bóg został odsunięty w sferę abstrakcji, odszedł w zapomnienie. Stąd teoria o jego śmierci. Razem z Bogiem odeszły wartości, obecnie zawieszone są one w próżni. Według Nietzschego człowiek był tworem chorej kultury, ponieważ odwoływał się w swoich działaniach do Boga, którego w rzeczywistości nie ma.
Konsekwencją takiego spojrzenia na obecność Boga w życiu ludzkim jest nihilizm. W rozumieniu Nietzschego polegał on na akceptacji pozorów, uznaniu za wartość czegoś co w rzeczywistości nie przedstawia żadnej wartości. W przełożeniu na los człowieka chodziło o łatwe i wygodne życie, pozbawione napięcia. Nietzsche wspomina o nihilizmie wtedy, gdy "najwyższe wartości tracą wartość". Poprzez takie rozumienie problemu wyróżnił on jakby „podwójny nihilizm”. Z pierwszym mamy do czynienia wtedy, gdy mówimy o chrześcijaństwie, chodzi o zanik w konsekwencji tego co w życiu było dotychczas ważne oraz drugi – gdy tradycyjne formuły teologiczne i uzasadnienia tracą swą moc.
Nietzscheańska analiza moralności wyróżnia dwa zasadnicze jej typy :
1) Moralność panów – pierwotnym pojęciem jest dla niej dobro czyli wszystko to, co wzmaga wolę mocy jednostki. Dobre jest to, co jej służy i ją wzmacnia, daje poczucie siły. Dobry jest wróg, bo można z nim walczyć, dobry jest ból, bo można go znosić, dobry jest wysiłek – dobre jest cokolwiek, co napina wolę mocy. "Zło" jest pojęciem wtórnym i oznacza to, co wolę mocy osłabia.
2) Moralność niewolnicza – bazuje na pojęciu zła, którym jest cierpienie i wysiłek. Zło zadaje ból, zmusza do walki i wysiłku. Dla moralności niewolników ważne jest współczucie, cierpliwość, pokora. Cechą charakterystyczną moralności niewolniczej jest resentyment czyli uraza wobec świata, żal do życia, które nie spełnia oczekiwań. Spełnia one dwie funkcje: pozwala uszlachetnić swoją słabość i zemścić się na panach. Jej wcieleniem jest, wedle Nietzschego, moralność chrześcijańska.
Moralność człowieka jest zawsze wypadkową obu tych typów, nie ma typów czystych, a różnice występują jedynie w przewadze jednego nad drugim.
Nietzsche jest twórcą koncepcji nadczłowieka – osoby, która byłaby w stanie sprostać zobowiązaniom społecznym, zasadom moralnym. Koncepcję tę przedstawił on jedynie w zarysie. Nadczłowiek miałby być istotą obdarzoną wielką wolą mocy, jednostką twórczą, która jest doskonała. Istota taka żyłaby poza zasadami obowiązującymi resztę ludzkości, poza rządzącymi nią obecnie prawami. Zdaniem Nietzschego, w historii ludzkości nadczłowiek pojawiał się kilkakrotnie, zawsze był on dziełem przypadku i stanowił dla współczesnych uosobienie zła jak choćby Aleksander Wielki czy Napoleon Bonaparte. W ujęciu Nietzschego nadczłowiek to również ktoś, kto stale przezwycięża siebie, tak więc nie można określić ściśle jego istoty. Jest to nieustanne przezwyciężanie własnych słabości. Sam nadczłowiek ma łączyć w sobie siłę charakteru i woli, niezależność, namiętność, afirmację życia i wysoką kulturę.
W czasach późniejszych do koncepcji nadczłowieka odwoływali się rządzący Niemcami naziści na czele z Adolfem Hitlerem, oczywiście wykorzystywali oni tę koncepcję instrumentalnie, ściśle podporządkowując ją własnym, partykularnym interesom oraz propagandzie. Elementy tej koncepcji możemy zauważyć chociażby w mitycznej aryjskiej rasie, która miała panować nad innymi i całkowicie sobie je podporządkować.
Niezmiernie ważnym elementem w filozofii Nietzschego jest relatywistyczna teoria poznania. Opiera się ona na przekonaniu, iż wszystkie czynności ludzkie, w tym poznanie, są uwarunkowane potrzebami życiowymi. Dlatego też Nietzsche był przekonany, że odbierając rzeczywistość zawsze ją fałszujemy. Rzeczywistość stale się zmienia, aby ją ująć musimy ją zatrzymać, utrwalić, a to jest niemożliwe, dlatego ją fałszujemy.
Kolejnym istotnym elementem odnoszącym się do idei podmiotowości człowieka jest relatywistyczna teoria wartości. Nasze oceny są subiektywne i uwarunkowane biologicznie. Nie istnieje coś takiego jak moralność obiektywna. Każdy z nas pod tym względem jest zupełnie inny, każdy z nas ma taką moralność, jaką ma naturę. Różnice między ludźmi to różnice ich natur. Wynika z tego wspomniana już wcześniej przeze mnie moralność panów i moralność niewolników. Silni z natury rzeczy cenią dostojność i godność osobistą, stanowczość, sprawność, pewność działania, bezwzględność w przeprowadzaniu swych zamierzeń: to są dla nich zalety istotne. Zupełnie inaczej słabi; oni muszą ocenić to, co ich słabości przychodzi z pomocą: litość, miękkość serca, miłość, altruizm, względność.
Niemiec wyróżniał dwie zasadnicze postawy ludzkie – apollińską i dionizyjską. Ta pierwsza ceni to, co jasne, przejrzyste, opanowane, zrównoważone, zamknięte, doskonałe, harmonijne.
Ta druga za najlepsze uważa pełnię życia, płodność, jego pęd, dynamikę, burzenie harmonii. Nietzsche jasno opowiedział się po stronie tej drugiej, ponieważ widział w niej źródło wszystkiego.
